A IGREXA DE SANTA UXÍA DE RIBEIRA, 160 ANOS DE HISTORIA E TRANSFORMACIÓN
POR XOSE MARÍA FERNÁNDEZ PAZOS COMO CRONISTA OFICIAL DE RIBEIRA (PONTEVEDRA)
O 19 de novembro de 1864 celebrouse a consagración do actual templo de Santa Uxía de Ribeira, culminando así tres anos de arduas obras. A diferenza doutros edificios históricos, este templo é relativamente recente, xa que substituíu a outro antigo de finais do século XVI situado na actual praza de Compostela. Desde entón, é un símbolo da puxanza e fe desta localidade galega que remonta a súa orixe como parroquia o século XII.
Orixe e contexto histórico. O século XIX foi unha época de transformación para a parroquia. O que era un pequeno núcleo de pescadores a mediados do século XIX, con barrios como Pombal, Banda ó Río, Amarella e os Deán, comezou a crecer rapidamente, impulsado polo desenvolvemento das actividades pesqueiras e a industria da salgadura, así como polo sector madeireiro que abastecía ás minas do norte. A decisión de construír o novo templo en 1861 xurdiu da necesidade de contar cun espazo adecuado para a crecente comunidade. A igrexa e o cemiterio medievais que existían ata entón xa non podían satisfacer as demandas dunha poboación que aumentaba rapidamente. Os promotores do proxecto foron o párroco Domingo Antonio de Pazo, o alcalde José Landeira Sevilla e ao benfeitor, Antonio Romero Ortiz, quen, a pesar da súa fama de anticlerical, apoiou incondicionalmente a construción e foi o artífice de infraestruturas fundamentais para o pobo.
Fondos
Dificultades económicas. O proxecto foi financiado principalmente pola diocese de Santiago, achegas dos fieis e unha significativa contribución do Estado de 14.000 duros. Con todo, a solicitude de axuda ao concello foi denegada baixo o pretexto de que beneficiaría unicamente á parroquia de Santa Uxía. A pesar desta negativa, a construción do templo continuou, e en abril de 1861 comezaron os traballos de cimentación nun terreo coñecido como Horta do Pombal, preto da chamada praza do Carmen. O proxecto foi finalmente encargado ao arquitecto Faustino Domínguez Domínguez, quen tivo que presentar o seu deseño á Real Academia de San Fernando. Domínguez, leonés de orixe pero cunha notable traxectoria en Galicia, foi responsable de varias edificacións importantes na Coruña e outros lugares da provincia, destacándose pola súa habilidade na arquitectura institucional. O templo de Santa Uxía, aínda que modesto en comparación con outras obras, é de estilo ecléctico clasicista, característico do século XIX, combina elementos clásicos, como os frontóns na fachada, con detalles barrocos, como as cornixas e molduras. O deseño final é sobrio, tanto por razóns de estilo como pola limitación de recursos da época.
Deseño
Elementos arquitectónicos. A fachada da igrexa está dividida en tres corpos: as torres laterais e o corpo central. Cun par de campanarios as torres-campanario están divididas en tres secciones mediante cornixas . O corpo central presenta unha entrada principal de grandes dimensións e unha xanela semicircular que permite a entrada de luz. Esta sección central está coroada por un frontón triangular, dando unha impresión de simetría e equilibrio na fachada. No interior, a igrexa presenta unha planta de cruz latina cunha nave central de maior tamaño, flanqueada por dúas naves laterais máis pequenas. A nave principal está cuberta cunha bóveda de canón, sostida por catro arcos que descansan en piares robustos, o que achega un aspecto pesado pero impoñente ao interior do templo. O cruceiro cóbrese cunha cúpula e ábsida cunha bóveda semiesférica.
Contexto
Novos problemas. Durante os traballos de construción, os servizos relixiosos celebrábanse nunha modesta caseta que ofrecía un refuxio limitado aos fregueses, quen soportou as inclemencias do tempo ata que se completou a edificación. Este detalle reflicte a vontade e determinación da comunidade para manter a súa vida espiritual en circunstancias adversas. As obras finalizaron oficialmente no ano 1864, aínda que algúns detalles non se completaron ata moito máis tarde, no 1880. Parte do material utilizado proveu da igrexa orixinal, unha decisión que non só aforrou custos, senón que permitiu que unha parte da antiga estrutura continuase presente no novo templo.
Inauguración
Importancia para a comunidade. O 19 de novembro de 1864 celebrouse unha misa inaugural presidida por Romero Ortiz, quen tamén presentou un cáliz de prata ofrecido pola raíña de España. Este detalle salienta o valor simbólico da nova igrexa para Ribeira, xa que a súa construción marcou un fito no crecemento urbano e a consolidación da localidade como un núcleo puxante. A igrexa, situada no que nese entón chamouse praza da Porta do Sol, foi o centro dun novo espazo público ao que as familias acomodadas da localidade trasladáronse. A escalinata que dá acceso ao atrio da igrexa, con remates artísticos, acentuaba a importancia deste edificio na vida da comunidade. Un dos aspectos máis valiosos da igrexa son dous bustos medievais, procedentes do templo orixinal e que representan a San Pedro e San Pablo. Estes bustos son as únicas pezas escultóricas medievais na zona de Barbanza, pero, lamentablemente, non son visibles na actualidade debido á construción dun edificio anexo e atópanse na parte posterior do templo
Conclusión
Identidade cultural. O templo de Santa Uxía de Ribeira non é só unha edificación relixiosa, senón un testemuño tanxible da evolución de cidade. As súas paredes, o seu deseño e a súa historia, cóntanos sobre unha comunidade que creceu e adaptouse, mantendo sempre viva a súa fe e a súa identidade cultural.
